Aktualności

Zastosowanie roślin leczniczych w menopauzie

Menopauza jest naturalnym następstwem zanikania pęcherzyków jajnikowych oraz syntezy estrogenów. Pierwsze objawy menopauzy dotykają kobiety po 50. roku życia. Na zachodzie średnio kobiety w wieku 53 lat przestają miesiączkować, a na przykład na Kostaryce – średnio w 50,6 roku. Początkowym symptomem menopauzy jest zmniejszenie aktywności jajników, co skutkuje nieregularną miesiączką, w konsekwencji prowadząc do jej ustania. Do wczesnych objawów menopauzy zaliczyć można wybuchy gorąca, suchość pochwy, nadmierną potliwość .

Medycyna konwencjonalna stosuje w takich przypadkach hormonalną terapię zastępczą (HRT), w której wykorzystuje się estrogen lub/i progesteron. Estrogen jako HRT stosowany jest od ponad 30 lat, natomiast połączenie go z progesteronem od ponad 20 lat. Z wieloletnich badań nad HRT wynika, że terapia ta zmniejsza śmiertelność spowodowaną przez choroby sercowo-naczyniowe o ok. 35%, zmniejsza ryzyko wystąpienia osteoporozy o ok. 50% oraz zmniejsza występowanie innych symptomów menopauzy. Mniejsze badania pokazują również, że ma ona wpływ na zmniejszenie utraty pamięci, chorobę Alzheimera, utratę zębów i raka jelita grubego. Można również znaleźć informacje, że hormonalna terapia zastępcza powoduje chorobę niedokrwienną serca i udar mózgu u starszych kobiet. Jedynie krótkie stosowanie HRT jest w miarę bezpieczne. Narodowy Amerykański Instytut Zdrowia zakazał nawet prowadzenia badań klinicznych stosujących HRT u zdrowych postmenopauzalnych kobiet, ze względu na poważne powikłania, które wywołuje jej stosowanie (rak piersi, choroby układu krążenia, złamania szyjki kości udowej, rak jelita grubego).

`Wyniki badań dotyczących syntetycznych hormonów żeńskich prowadzonych na zlecenie WHI mówią, że przyjmowanie przez kobiety syntetycznego estrogenu i progesteronu ma dużo bardziej szkodliwy wpływ niż stosowane w badaniach placebo. Dane kliniczne wskazują na zwiększenie prawdopodobieństwa wystąpienia chorób układu krążenia (29%), czy raka sutka (26%) .

Wiele kobiet ze względu na liczne poważne schorzenia, które są wynikiem stosowania hormonalnej terapii zastępczej, rezygnuje z niej na rzecz środków na bazie surowców roślinnych.

Dlatego też, w niniejszym opracowaniu, przedstawione zostaną rośliny, które wykorzystuje się w leczeniu chorób kobiecych, a w szczególności łagodzenia objawów menopauzy. Do tej grupy roślin zaliczyć można: soję (Glycine Willd), pluskwicę groniastą (Cimicifuga racemosa), ostropest plamisty (Silybum marianum), niepokalanek pospolity (Vitex agnus-castus L.), chmiel zwyczajny (Humulus lupulus), koniczynę łąkową (Trifolium pratense L.), serdecznik pospolity (Leonurus cardiaca L.), wiesiołek dwuletni (Oenothera biennis L.), jak również rośliny charakterystyczne dla wschodnich i plemiennych tradycji ludowych tj. masha hari (Justicia pectoralis var. stenophylla).

Pluskwica groniasta (Cimicifuga racemosa L.)

Pluskwica groniasta (ryc. 1) zwana jest również w Polsce świecznicą groniastą.

Stosowanie pluskwicy groniastej jest bezpieczne podczas ciąży, jak i w trakcie karmienia piersią. Można ją przyjmować nawet przez 6 miesięcy. W trakcie wieloletnich badań nie wykryto żadnych toksycznych metabolitów tej rośliny. Jednakże długotrwałe jej stosowanie, jak i spożywanie jej w dużych ilościach, może być niebezpieczne. Pacjentki z wysokim ciśnieniem krwi, dolegliwościami nerek i wątroby powinny konsultować przyjmowanie produktów leczniczych zawierających w swym składzie pluskwicę. Wysokie dawki pluskwicy mogą powodować zawroty głowy, zaburzenia widzenia, wymioty oraz problemy z krążeniem. Nie wykryto również żadnych niepokojących skutków ubocznych stosowania pluskwicy przez pacjentki ze zdiagnozowanym rakiem, przyjmujących inne leki o działaniu zwalczającym komórki nowotworowe (np. tamoxifen).

Wyciągi z pluskwicy charakteryzują się działaniem serotoninergicznym oraz dopaminergicznym, co może wyjaśniać skuteczne łagodzenie objawów psychosomatycznych wywołanych przez menopauzę, tj. wyrzuty gorąca, tachykardia, czy niestabilność emocjonalna. Wykazano więc, że stosowanie pluskwicy znamiennie chroni przed rozwojem raka sutka. Dodatkowo nawet długoterminowe jej stosowanie (przez 1 rok) nie powoduje występowania raka u kobiet. Ponadto ani mammografia, ani badania fizyczne nie potwierdziły kancerogennego wpływu Cimicifuga. Istnieją jednak obawy, że pluskwica nie może być stosowana u pacjentek ze zdiagnozowanymi estrogenozależnymi nowotworami .

Maca (Lepidium meyenii Walp.)

Jedną z częściej wykorzystywanych roślin w leczeniu symptomów menopauzy w Australii jest maca. W Peru maca tradycyjnie stosowana jest jako roślina zwiększająca płodność oraz jako afrodyzjak. Maca stosowana jest do zwalczania wyrzutów gorąca, drażliwości gruczołów piersiowych, wysuszenia pochwy czy osteoporozy (7). Jej wodne wyciągi często testowane są w licznych badaniach dotyczących spermatogenezy, płodności, nastroju, pamięci, metabolizmu czy różnego rodzaju nowotworów. Za działanie fitoestrogene tej rośliny odpowiada β-sitosterol. Można odnaleźć wzmianki, które mówią o wpływie wyciągu z maca na proliferację komórek MCF-7. Alkaloidy, izocyjaniany oraz glukozynolaty zawarte w maca mają również wpływ na jej aktywność . Izotiocyjaniany redukują ryzyko wystąpienia raka sutka, żołądka czy wątroby. Niektórzy naukowcy sugerują, że wyciąg z tej rośliny działa endokrynologiczne nie za sprawą hormonów roślinnych czy fitoestrogenów, ale za sprawą alkaloidów oddziałujących na oś podwzgórzowo-przysadkową i nadnercza. Jeden z obecnych w maca glukozynolatów – glukobrassyicyna, wykazuje aktywność androgenną; w procesach enzymatycznych hydrolizowany jest do 3,3-diindolilometanu – antagonisty receptora androgenowego. Jak dotąd jest to jedyna poznana roślina, która wykazuje taką właściwość. Skład chemiczny maca prawdopodobnie odpowiada za jej aktywność afrodyzjakalną, adaptogenną, anaboliczną, immunostymulacyjną oraz równowagę hormonalną. Oprócz organicznych związków można znaleźć w maca takie pierwiastki, jak wapń, żelazo, miedź, cynk oraz potas.

Pieprz metystynowy, kava kava (Piper methysticum G. Forst)

Pieprz metystynowy jest tradycyjnie stosowaną rośliną w lecznictwie krajów Południowego Pacyfiku. Stosowany jest tam głównie w zwalczaniu lęków, ale jest również badany przez naukowców pod kątem leczenia symptomów menopauzy.

Masha hari (Justicia pectoralis var. stenophylla)

Autorzy badań dowiedli, że wyciąg z J. pectoralis wzmacnia ekspresję genów odpowiedzialnych za regulowanie stężenia estrogenu i progesteronu, potwierdzając możliwość stosowania tej rośliny w zwalczaniu objawów menopauzy oraz zespołu napięcia przedmiesiączkowego (PMS). Stwierdzono, że wyciąg z masha hari działa jak agonista estrogenu. Dodatkowo wyciąg ten wiązał się z receptorem progesteronowym, sugerując również potencjalnie efekt agonistyczny progesteronu. Wyciąg z masha hari statystycznie istotnie hamuje aktywność COX-2 w badaniach in vitro, potwierdzając działanie przeciwzapalne. Za działanie to odpowiadają kumaryna oraz umberiferon.

Przedstawione w artykule informacje dotyczące ważniejszych roślin leczniczych stosowanych w leczeniu menopauzy, potwierdzają w większości ich korzystne działanie terapeutyczne.